De afgelopen weken werd pijnlijk duidelijk hoe de sociale media, met al zijn potentieel, ook een voedingsbodem kan zijn voor schadelijke invloeden. Foutieve info die zich razendsnel verspreidt en jongeren die verslaafd zijn aan de content. Maar ook de alarmerende promo van eetstoornissen, en de confronterende realiteit van toxic masculinity – denk maar aan Andrew Tate – en cyberpesten, zoals recentelijk belicht in de Netflix-serie "Adolescence". Het zijn slechts enkele punten die de risico's aantonen waaraan onze jongeren dagelijks worden blootgesteld.
Ook de constante strijd tegen fake news op sociale media, waar Mediawijs ons terecht voor waarschuwt, onderstreept de noodzaak tot kritisch denken en mediawijsheid. Afgelopen weken kwam dit topic en de bezorgdheden errond ook meer in de pers, onder meer deze artikels op VRT;
- Een getuigenis van een meisje dat haar smartphone inruilde voor een gewone Nokia-gsm vanwege de problematiek van aanzetten tot anorexia-praktijken op sociale media;
- Een leerlingbegeleider en influencer die spreken over smartphoneverbod;
- Dr TikTok: Foute medische info op sociale media kan uw gezondheid schaden.
De reactie van Vlaams minister Caroline Gennez, met haar pleidooi voor betere regulering van sociale media, is dan ook een logisch en noodzakelijk signaal.
Wat zeggen de cijfers?
Volgens het Apenstaartjaren 2024-rapport, waarin meer dan 7.000 Vlaamse kinderen en jongeren werden bevraagd, blijkt dat:​
- 70% van de jongeren (12-18 jaar) minstens wekelijks het nieuws volgt via sociale media zoals Instagram (76%) en TikTok (71%).
- Slechts 11% van deze jongeren beschouwt sociale media als een betrouwbare bron voor nieuws.
- 20% van de jongeren gebruikt AI-tools zoals ChatGPT om te praten met een virtuele vriend.​
Deze cijfers benadrukken de noodzaak om jongeren te ondersteunen in het ontwikkelen van kritisch denkvermogen en mediawijsheid.
Een bekende bezorgdheid over sociale media
Bij Gamechangers zijn deze ontwikkelingen geen verrassing. Al langer zien we in onze begeleiding van scholen, ouders en kinderen de impact van een ongefilterde sociale media – het is een complex en soms gevaarlijk speelveld voor jongeren.
De parallellen tussen de risico's van overmatig gamen en overmatig gebruik van sociale media zijn treffend:
- Verslavende mechanismen: Beide omgevingen maken gebruik van algoritmes en ontwerpkeuzes die gericht zijn op het vasthouden van de aandacht. Wat kan leiden tot overmatig en ongecontroleerd gebruik.
- Invloed op zelfbeeld en identiteit: Net zoals ongezonde gamingpatronen, kunnen de constante stroom van gefilterde en vaak onrealistische beelden op sociale media leiden tot onzekerheid en een vertekend zelfbeeld. De promotie van eetstoornissen is hier een extreem voorbeeld van.
- Sociale isolatie en groepsdruk: Zowel problematisch gamen als het overmatig gebruik van sociale media kunnen leiden tot sociale isolatie in de offline wereld. Daarnaast kan de online groepsdynamiek leiden tot cyberpesten en het internaliseren van schadelijke normen, zoals toxic masculinity.
- Moeilijkheden met kritisch denken: De constante stroom van informatie, vaak zonder context of nuance, kan het vermogen van jongeren om kritisch na te denken en feiten van fictie te onderscheiden, ondermijnen. Dit maakt hen vatbaarder voor desinformatie in alle vormen.
De rol van ouders, scholen en begeleiders
Net zoals we ouders en scholen begeleiden in het herkennen en aanpakken van problematisch gamegedrag, is het cruciaal om hen ook te wapenen tegen de bredere gevaren van de digitale wereld. Dit betekent:
- Versterken van mediawijsheid: Jongeren moeten leren hoe sociale media werken, hoe algoritmes hen beïnvloeden en hoe ze betrouwbare informatie kunnen onderscheiden van desinformatie. Initiatieven zoals die van Mediawijs zijn hierbij essentieel.
- Open gesprek en bewustwording: Het is belangrijk om met jongeren in gesprek te gaan over de risico's van sociale media, cyberpesten, en de impact van beelden en idealen die ze online zien. De confrontatie met thema's uit series als "Adolescence" kan hierbij een startpunt zijn.
- Ondersteunen bij een gezonde balans: Net zoals bij gamen, is het belangrijk om jongeren te helpen een gezonde balans te vinden tussen hun online en offline leven. Dit omvat het stellen van grenzen, het aanmoedigen van offline activiteiten en het bevorderen van een positief zelfbeeld dat niet afhankelijk is van online validatie.
- Signaleren en doorverwijzen: Leerkrachten, begeleiders en ouders moeten alert zijn op signalen van problematisch online gedrag, of het nu gaat om eetstoornissen, cyberpesten of een overmatige focus op online validatie. Tijdig signaleren en doorverwijzen naar de juiste hulpverlening is cruciaal.
De noodzaak aan regulering rond sociale media
De oproep van minister Gennez voor betere regulering is een belangrijke stap. De verantwoordelijkheid mag niet alleen bij de individuele gebruiker of de opvoeders liggen. Platformen moeten meer verantwoordelijkheid nemen in het tegengaan van schadelijke content en desinformatie, en er moeten duidelijke regels komen om jongeren beter te beschermen. In het Verenigd Koninkrijk steunen ze daarvoor bijvoorbeeld op de AADC (Age Appropriate Design Code).
Samen sterker
Bij GameChangers blijven we ons inzetten om jongeren, ouders en scholen te ondersteunen in deze complexe digitale wereld. Door kennis te delen, tools aan te reiken en open gesprekken te faciliteren, willen we helpen om de kansen van de online wereld te benutten zonder ten prooi te vallen aan de gevaren. De recente ontwikkelingen onderstrepen de urgentie van dit werk.
Nood aan een gesprek of begeleiding rond overmatig schermgebruik en sociale media bij jongeren? Neem dan gerust contact op.
