Samen naar een media- en toestelwijzer onderwijs

Mediawijs en toestelwijs bij jongeren
Samen geven we vorm aan een onderwijsbeleid om jongeren meer mediawijs en toestelwijs te maken. Wat is hiervoor nodig? Wie moet hiervoor zorgen?

Vandaag zijn smartphones en sociale media niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven zowel bij jong als oud. Daardoor staat het onderwijs voor een immense uitdaging: jongeren verantwoord en kritisch leren omgaan met digitale middelen. Het afgelopen jaar kwam het gebruik van smartphones op school volop in de aandacht, en ook in Leuven gingen scholen aan de slag met nieuwe beleidsvormen. Maar hoe ziet de ideale balans eruit tussen het verbieden van smartphones en bevorderen van digitale mediawijsheid? En gaat het enkel om jongeren meer mediawijs te maken?

Tijdens SOM Start, een event georganiseerd door het Leuvens onderwijsnetwerk SOM, ging professor Laura Vandenbosch (Media Psychology Lab, KU Leuven) in gesprek met het onderwijsveld over de impact van digitale media. De originele notities uit de bijeenkomst kun je hier terugvinden. Wij vatten de kernpunten – aangevuld met de recentste wetgeving – hieronder samen.

De Vlaamse discussie over smartphones in scholen

Uit interviews met scholen kwamen twee belangrijke vraagstukken naar voren:

  1. Moet ook het secundair onderwijs een smartphoneverbod invoeren?
  2. Hoe kunnen scholen jongeren voorbereiden op verantwoord digitaal gedrag, ook buiten de schoolmuren?

Tot voor kort hadden veel scholen hun eigen aanpak. Sommige voerden strikte regels in, andere kozen voor een meer begeleid gebruik. Er bestond wel al een verbod in het basisonderwijs, maar de vraag bleef of een algemeen verbod in het secundair onderwijs wenselijk of haalbaar was.

Update 2025: nieuwe wetgeving van minister Demir

In december 2024, kondigde Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir een verplichte uitbreiding van het smartphoneverbod aan. Niet alleen in het basisonderwijs, maar ook in de eerste en tweede graad van het secundair onderwijs moeten smartphones en smartwatches vanaf volgend schooljaar volledig opzij blijven, zowel tijdens de les als op de speelplaats en in de gangen. Voor de derde graad geldt het verbod tijdens lesuren, maar scholen kunnen zelf bepalen of telefoons in de pauzes gebruikt mogen worden. Er zijn uitzonderingen voor wie medische of specifieke onderwijsbehoeften heeft, en ook voor lessen rond mediawijsheid of andere educatieve projecten.

“Dit verbod is een kwestie van gezond verstand,” aldus minister Demir. “Je kijkt geen tv, gamet niet en zit niet op Snapchat of TikTok terwijl je in de klas zit. Je moet je op de leerkracht concentreren of er komen ongelukken van.”

De maatregel moet de concentratie, schoolresultaten en het mentaal welzijn van de leerlingen verbeteren. Toch blijft één ding duidelijk: een verbod neemt niet weg dat jongeren buiten de schooluren nog steeds met digitale uitdagingen te maken krijgen.

Wat vinden de leerlingen?

Ook al is het nu wettelijk verplicht, toch blijft het zinvol om jongeren te betrekken bij de concrete invulling van deze maatregel. Liam Lukovic en Hannelotte Deblaere, scholieren uit Leuven, deelden namens de Vlaamse Scholierenkoepel hun visie. Uit een bevraging onder 11.500 scholieren (nog vóór de nieuwe wet) bleek dat jongeren niet massaal voor een totaalverbod pleitten. Ze vroegen vooral om inspraak in hoe de regels worden toegepast.

“Iedereen heeft tegenwoordig een gsm, waarom moet die van ons dan worden afgenomen?” vroeg Liam destijds.

Leerlingen onderstrepen dat consulteer en evalueer essentiële stappen zijn: geef hen verantwoordelijkheid, leer hen mediawijs en toestelwijs omgaan met digitale tools. Hoewel er nu een verplichte basisregel is, kunnen scholen in de derde graad nog steeds samen met de leerlingen afstemmen hoe je bijvoorbeeld tijdens pauzes op een verantwoorde manier met een smartphone omgaat.

Jongeren zetten media actief in op school, geef hen zelf de verantwoordelijkheid om hier om een goede manier mee om te gaan. Leer hen hier mee omgaan. Maak hen mediawijs.

De rol van ouders

Vanuit ouderkoepelvereniging KOOGO benadrukt Marieke Bavelaar dat veel ouders duidelijkheid willen. Voor hen is de nieuwe wetgeving een goed uitgangspunt, maar het schept ook extra vragen: hoe gaan scholen om met sancties? Hoe zorgen we ervoor dat het ‘verbod’ niet losstaat van een educatieve visie op digitale media?

“De impact van digitale media reikt verder dan de schoolomgeving. Ouders moeten een actieve rol spelen in het beleid, samen met de scholen.”

KOOGO pleit daarom voor nauwe samenwerking tussen ouders, leerlingen en schoolteams. Schermtijd, cyberpesten en sexting blijven immers ook buiten de schooluren spelen. Het smartphoneverbod kan helpen om rust te brengen in de klas, maar digitale geletterdheid blijft een gedeelde verantwoordelijkheid.

Wetenschappelijke inzichten: mediawijs en toestelwijs

Professor Lieven De Marez (UGent) en Sophie De Winne (KU Leuven) legden tijdens de SOM-bijeenkomst de nadruk op twee cruciale concepten:

  1. Mediawijsheid
    Jongeren moeten leren kritisch omgaan met de informatie die ze tegenkomen. Algoritmes sturen wat we zien en kunnen leiden tot polarisatie of isolement. Bewustwording en kritisch reflecteren over content zijn daarom essentieel.
  2. Toestelwijsheid
    Het gaat niet alleen om wát je ziet, maar ook om hóe je met je smartphone omgaat. Veel jongeren onderschatten de impact van notificaties en ‘treintjesgedrag’, waarbij een korte check van Smartschool eindigt in een uur scrollen op TikTok. Aandachtskaarten en apps die schermtijd analyseren, kunnen helpen dit inzichtelijk te maken.

Nieuwe context: De verplichte ban van minister Demir betekent niet dat device literacy overbodig wordt – integendeel. Binnen de lessen mediawijsheid of tijdens specifieke projecten blijven smartphones (of smartwatches) toegelaten om leerlingen te leren reflecteren op hun eigen gedrag.

De kracht van samenwerking

Een terugkerend thema tijdens de brainstormsessies was dat geen enkele partij deze uitdagingen alleen kan aanpakken. Het vraagt een gezamenlijke inspanning van leerlingen, ouders, scholen en experts. Tijdens het event gingen deelnemers in gesprek over praktische oplossingen en ideale toekomstscenario’s:

  • Hoe kun je de educatieve meerwaarde van smartphones in de klas benutten, ook al is er een verbod?
  • Hoe creëer je een digitaal bewuste schoolcultuur, waarin leerlingen met voldoende kennis en zelfregulatie de wereld instappen?
  • Hoe zorg je dat de rust in de klas geen afbreuk doet aan de digitale competenties die jongeren nodig hebben?

Hoewel de nieuwe wetgeving een duidelijk kader biedt, blijft een bredere, structurele aanpak noodzakelijk. SOM neemt de input uit deze sessies mee naar partners in het onderwijsnetwerk en zoekt naar manieren om deze inzichten te vertalen naar actie.

Conclusie: samen naar een digitale sprong

Smartphones en digitale media zijn een integraal onderdeel van het leven van jongeren. Met de nieuwe wetgeving is er nu een duidelijk kader voor een verbod in lagere en secundaire scholen, maar dat lost niet automatisch alle uitdagingen rond digitale geletterdheid op. De kernvraag verschuift naar hoe we die regels op een positieve en pedagogische manier vormgeven:

  • Mediawijsheid: hoe leren we jongeren kritisch omgaan met informatie, algoritmes en sociale media?
  • Toestelwijsheid: hoe leren we hen gezonde gewoontes te ontwikkelen en hun smartphonegebruik te controleren?
  • Samenwerking: hoe houden we de dialoog tussen leerlingen, ouders, leerkrachten en beleidsmakers levend, zodat het verbod geen doel op zich wordt, maar een springplank naar digitale groei?

Een smartphoneverbod kan zorgen voor meer concentratie en rust in de klas, maar alleen door samenwerking en voortdurende reflectie bouwen we een onderwijsgemeenschap waarin jongeren echt floreren in de digitale wereld.

Meebouwen aan een digitaal bewuste onderwijsgemeenschap?

  1. Boek een getuigenis voor jongeren of infosessie voor ouders in je school.
  2. Gebruik ons magazine/werkboekje “Level Up” in de klas of als nabespreking
  3. Of schrijf je in op onze nieuwsbrief hieronder en blijf op de hoogte van de laatste inzichten en initiatieven.

Blijf op de hoogte over nieuwe artikels

Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Deel dit artikel

Meer artikels

Scroll naar boven
[]